Dlaczego oświetlenie pełni tak istotną funkcję w sporcie? Jakimi wymogami należy kierować się podczas doboru oświetlenia? W dzisiejszym artykule poruszymy temat kryteriów oświetleniowych na przykładzie lodowiska, podpowiadając, jakie czynniki należy wziąć pod uwagę, by stworzyć dobry projekt oświetlenia.
Dlaczego w sporcie tak ważne jest odpowiednie oświetlenie?
Każde zawody sportowe, niezależnie od dyscypliny, wymagają odpowiedniego oświetlenia. To właśnie dobrze dobrane oprawy pozwalają sportowcom prowadzić bezpieczne rozgrywki na najwyższym poziomie i pobijać rekordy, a widzom czerpać radość ze śledzenia zawodów, bez względu na to, czy są na miejscu wydarzenia, czy oglądają rozgrywkę w domu. Co więcej, w celu maksymalizacji eksploatacji drogiej infrastruktury, coraz częściej obiekty sportowe wykorzystywane są też jako obiekty kulturalne, odbywają się w nich koncerty, festiwale czy konwenty. Ważne jest więc, by na etapie projektowania oświetlenia wziąć pod uwagę wszystkie te czynniki. Jakość instalacji oświetleniowej nie tylko musi spełniać wyznaczone normy i wymagania, ale też powinna być przystosowana do sprawozdań medialnych, w szczególności telewizyjnych. W końcu transmisje telewizyjne są istotną częścią zawodów sportowych oraz koncertów, dlatego należy zainstalować oświetlenie, które nie będzie oślepiać zawodników, sędziów czy widzów, a jednocześnie zapewni doskonałą jakość obrazu.
Podstawowe kryteria oświetleniowe
To, jakie kryteria oświetleniowe mają spełniać oprawy, zależne jest od trzech czynników: rodzaju dyscypliny, rangi przeprowadzanych zawodów oraz tego, czy będą one transmitowane w telewizji. To właśnie te trzy aspekty w głównej mierze decydują o doborze systemu oświetleniowego i jego parametrach. Zanim jednak skupimy się na wymaganiach oświetlenia lodowiska, w pierwszej kolejności należy wyjaśnić kilka pojęć. Podstawowymi kryteriami oświetleniowymi są:
- Natężenie oświetlenia poziome (Eh) i pionowe (Ev);
- Równomierność oświetlenia;
- Olśnienie;
- Barwa światła i oddanie barw.
Natężenie oświetlenia w płaszczyźnie poziomej – Eh
Podstawowy parametr referencyjny dla obiektów sportowych o charakterze rekreacyjnym oraz treningowym. Pojęcie dotyczy ilości światła mierzonej na powierzchni podstawowej pola gry PA (płaszczyźnie boiska) i całkowitym polu gry TA (jest to strefa, zawierająca powierzchnie PA i bezpośrednio przylega do zasadniczego pola gry). Czynnik związany jest z oświetleniem powierzchni zadania wzrokowego, obszaru najbliższego otoczenia oraz tła, co pozwala na poprawną adaptację wzroku zarówno grających, jak i widzów do warunków wzrokowych panujących na boisku oraz w jego bezpośrednim otoczeniu.
Natężenie oświetlenia w płaszczyźnie pionowej – Ev
Kolejny podstawowy parametr referencyjny, tym razem dla obiektów, w którym przewidywane są zawody sportowe z ich jednoczesną transmisją. Parametr jest bezpośrednio związany z jakością realizacji transmisji telewizyjnej, z naciskiem na uchwycenie przez kamery ruchu zawodników czy rekwizytów- w tym krążka lub piłki w locie. Dostosowując oświetlenie do sprawozdań medialnych, nie wolno zapominać o zawodnikach, publiczności oraz ekipie medialnej (w tym dziennikarzach, fotoreporterach etc.), którzy na żywo często obserwują zmagania sportowców przez kilka godzin.
Natężenie oświetlenia w płaszczyźnie pionowej określa ilość światła, docierającej do obiektów oświetlanych przez oprawy, która pozwala na komfortowe oglądanie rozgrywek nie tylko przez widzów w domach, ale też publiczność i ekipę medialną znajdującą się w budynku.
Równomierność oświetlenia
Następny czynnik związany z transmisją telewizyjną, równomierność oświetlenia, podobnie jak natężenie oświetlenia w płaszczyźnie pionowej, wpływa na komfort widzenia, a także na jakość obrazu w trakcie transmisji, jest to stosunek minimalnej wartości natężenia oświetlenia do średniego natężenia oświetlenia danej powierzchni, uzyskanie wysokiej równomierności pozawala na redukcje ciemnych miejsc na oświetlonej powierzchni.
Olśnienie
Olśnienie to efekt zbyt dużej ilości światła, która wpada do receptora (oka ludzkiego lub kamery) w jego głównej osi optycznej. Zjawisko może mieć charakter bezpośredni, związane jest ono ze złym usytuowaniem oraz nakierowaniem punktów świetlnych o dużej intensywności (tzw. olśnienie przykre), lub pośredni – to z kolei jest związane z odbiciem światła od płaszczyzn kontrastowych o lustrzanej powierzchni, tzw. olśnienie uciążliwe.
Niestety oba olśnienia są szkodliwe dla ludzkiego oka, skutkiem olśnienia przykrego jest chwilowe lub długotrwałe, częściowe albo całkowite upośledzenie widzenia, w skrajnych przypadkach może być przyczyną uszkodzenia wzroku. Z kolei efektem olśnienia uciążliwego jest zmęczenie, a nawet okresowe pogorszenie wzroku.
Jak widać niedostateczna dbałość podczas projektowania oświetlenia może prowadzić do przykrych skutków, dlatego też tak ważny jest odpowiedni jego dobór. Aby ograniczyć efekt olśnienia, w trakcie tworzenia projektu należy zwrócić uwagę na 4 aspekty:
- Kontrolę rozsyłu światła,
- Właściwy kąt nakierowania opraw,
- Przestrzeganie stref zabronionych i wytycznych dotyczących wysokości montażu opraw,
- Zachowania relacji wysokości montażu z mocą opraw.
Barwa światła i oddanie barw
Z tym parametrem związane są dwa wskaźniki, które je charakteryzują. Są to:
- Tk– temperatura barwowa [K] – postrzegana barwa światła;
- Ra (CRI) – wskaźnik oddawania barwy.
W przypadku temperatury barwowej możemy powiedzieć, że postrzegamy światło na dwa sposoby- dzielimy je na światło ciepłe (bardziej żółte) i chłodne (bardziej błękitne). Efektem uchwytnym dla ludzkiego oka, jest postrzeganie obserwowanych obiektów przesuniętych w odcieniu w kierunku błękitu albo czerwieni.
Z kolei wskaźnik oddawania barwy określa wierność postrzegania kolorów obserwowanych obiektów przy oświetleniu sztucznym światłem. Dla porównania- żarowe źródła światła mają maksymalny wskaźnik, czyli Ra=100. Wartość LED-ów mieści się w granicach 70-90 (oprawy Ra=80 są dość powszechne, choć nie jest to najwyższa wartość, jaką mogą mieć), a metalohalogenkowych w granicach Ra=65-95. Na rynku znajdziemy też lampy sodowo niskoprężne, których Ra wynosi 25-70.
Wymagania normatywne
W doborze odpowiednich opraw brane pod uwagę są nie tylko kryteria oświetleniowe, ale też normy, które muszą spełnić systemy. Trudno byłoby w jednym artykule pokrótce opisać wszystkie wymagania normatywne, dotyczące oświetlenia obiektów sportowych, dlatego też ograniczymy się do tych podstawowych, które są szczególnie ważne we wstępnym lub koncepcyjnym projekcie.
Światło i oświetlenie w sporcie – Norma PN-EN 12193
To kompendium wiedzy o wszystkich parametrach referencyjnych dla poszczególnych dyscyplin sportowych, które są zawarte w tabelach Annex A. Ta angielskojęzyczna norma (która jest przedrukiem europejskiej o tym samym numerze) wprowadza 3 klasy oświetlenia obiektów sportowych, a także definiuje wiele podstawowych pojęć, w tym parametry równomierności, olśnienie, pole gry TA i PA.
Technika świetlna – Oświetlenie miejsca pracy – Norma PN-EN 12464
W tej normie znajdziemy parametry obiektów, które mają charakter rekreacyjny i treningowy oraz parametry normatywne dla pomieszczeń pomocniczych, technicznych etc.
Publikacje Międzynarodowego Komitetu Oświetleniowego – CIE
Wydawane w formie numerowanych zeszytów, zawierają zalecenia oraz definicje odnoszące się do poszczególnych dyscyplin sportowych. Część numerów z ostatnich 10 lat poświęcona jest konkretnym zagadnieniom, np. numer 150 zawierał informacje na temat ograniczenia efektów światła przeszkadzającego, wytworzonego przez zewnętrzne instalacje oświetleniowe.
Poradniki wydawane przez federacje sportowe
Zbiory wymagań, które stawiają poszczególne federacje, w tym m.in. FIFA, UEFA, ITF, FIH czy FIBA. Odnoszą się one do konkretnej dyscypliny (np. wymagania ITF do tenisa ziemnego czy FIH do hokeja) i zawierają praktyczne informacje oraz wiedzę zawartą w normach.
Dobór opraw na lodowisko
Projektowanie oświetlenia to jeden z najistotniejszych etapów, któremu należy poświęcić szczególną uwagę. Niestety zdarza się, że problem instalacji oświetlenia nie jest dostatecznie poważnie potraktowany, co naraża nas tylko na dodatkowe koszty, kiedy zawodnicy, widzowie czy spółki telewizyjne zażądają usprawnienia tego aspektu. Dlatego też warto od samego początku podejść z należytą dbałością do tematu, by opracować dobrą koncepcję oświetlenia i wybrać odpowiednie oprawy, które spełniają wszystkie wymogi i normy.
Co jest najważniejsze przy doborze oświetlenia lodowiska? Kluczową kwestią w procesie opracowywania oświetlenia jest transmisja telewizyjna. Wiedząc, czy rozgrywki hokejowe będą transmitowane na żywo, jesteśmy w stanie ustalić, jakie oprawy będą najlepszym rozwiązaniem oraz mamy świadomość, na które aspekty powinniśmy zwrócić szczególną uwagę. Warto też sięgnąć do obowiązujących norm, w tym wypadku naszym punktem odniesienia powinna zostać wcześniej wspomniana europejska norma PN-EN 12193.
Oczywiście, nie można zapomnieć o kryteriach oświetleniowych, tj. natężenie, równomierność oświetlenia czy olśnienie. Poniżej zalecenia dla nietransmitowanych rozgrywek na lodowisku (przy czym kategoria I to zawody międzynarodowe i krajowe na najwyższym poziomie, kategoria II – rozgrywki regionalne i klubowe, kategoria III – rozgrywki na niskim poziomie oraz rekreacyjne).
Zalecenia dla rozgrywek transmitowanych:
Istotny jest też wybór samych opraw, z jednej strony muszą spełniać europejskie wymogi, być odporne na uderzenia (oprawy muszą być wyposażone w mocną obudowę, która wytrzyma nawet bardzo mocne uderzenia krążkiem hokejowym, co zdarza się zarówno w trakcie rozgrywek, jak i treningów), a z drugiej powinny m.in. być wydajne i mieć wysoką żywotność. Wszystkie te standardy spełniają oprawy z serii Renovis CORVUS. W przypadku lodowiska, na którym rozgrywany jest hokej na lodzie, trzeba szczególną uwagę zwrócić na efekt olśnienia, o co nietrudno, skoro właściwości odblaskowe lodu można porównać do lustra. Aby ustrzec się tego zjawiska, należy umieścić światła pod ostrym kątem, w ten sposób ograniczymy efekt olśnienia oraz umożliwimy poprawną pracę kamer telewizyjnych.
Kiedy warto pomyśleć o oświetleniu lodowiska?
Od 14 września, kiedy to oficjalnie rozpoczął się nowy sezon Polskiej Hokej Ligi, aż do 13 kwietnia mogliśmy śledzić zmagania hokeistów. Zwieńczeniem potyczek był finał Polskiej Hokej Ligi, w którym to GKS Tychy obroniło tytuł mistrza Polski, pokonując Comarch Cracovię 2:1 i wygrywając tym samym całą rywalizację play-off 4-2. Szalę na korzyść hokeistów z Tych przechylił Jakub Witecki, który w trzeciej tercji zdobył decydującą bramkę.
Sezon ligowy możemy więc uznać za zakończony, teraz przyszedł czas na przygotowanie lodowisk na kolejne mistrzostwa. Początek maja wraz z sezonem letnim to najlepszy czas nie tylko na instalację, ale też modernizację oświetlenia lodowiska. Jako firma, która wyspecjalizowała się w energooszczędnych źródłach oświetlenia sportowego, przemysłowego, handlowego, drogowego czy obiektów użyteczności publicznej ze swej strony oferujemy pomoc przy:
- Projektowaniu i modernizacji oświetlenia z wykorzystaniem najnowszych narzędzi,
- Wyborze optymalnych źródeł światła bazujących na technologii LED,
- Serwisowaniu i montażu oświetlenia.
Na swoim koncie mamy wiele realizacji, także obiektów sportowych o światowej klasie, czego doskonałym przykładem jest Arena Lodowa w Tomaszowie Mazowieckim. Ta prestiżowa kryta hala lodowa to centrum wielu zawodów sportowych (rozegrano tutaj m.in. Puchar Polski czy Mistrzostwa Polski w wieloboju sprinterskim) i wydarzeń kulturalnych. W całości oświetlona jest oprawami RENOVIS, dzięki którym każda impreza sportowa, koncerty czy wystawy są wyjątkowym wydarzeniem. Pracując nad tym projektem, zdecydowaliśmy się na instalację wysokiej mocy naświetlaczy sportowych Sport Arena o odpowiednich parametrach. Główne oświetlenie sportowe zrealizowane zostało w ramach trzech podstawowych scen świetlnych:
- natężenie ok. 500 luxów — odpowiednie dla treningów oraz zajęć sportowych bez udziału widowni;
- natężenie ok. 1000 luxów — ustawienie odpowiednie dla zawodów, rozgrywek sportowych oraz wydarzeń o innym charakterze;
- natężenie ok. 2200 luxów — przeznaczone dla wszelkich imprez sportowych transmitowanych na żywo w jakości HDTV.
Zainstalowaliśmy też:
- natężenie ok. 20 luxów — oświetlenie nocne;
- natężenie ok. 200 luxów — oświetlenie targowe, wystawowe, wernisażowe.
Naszym zadaniem było również dostarczenie opraw liniowych oraz paneli, których zostały użyte w ramach oświetlenia pozostałej części obiektu.